Κάθισμα: Του Ψαλτηρίου.Τροπάριο που ψάλλεται μετά την ανάγνωση (ή μη) του Ψαλτηρίου κατά τη διάρκεια του οποίου ο λαός κάθεται. Κ. υπάρχει και μετά την γ΄ Ωδή. Τα Καθίσματα είναι ποικίλου περιεχομένου.
Το ερημητήριο του Μοναχού στο οποίο ασκείται αυστηρότεοα.
Το εξάρτημα μιας Μονής έξω από τη Μονή, που έχει και Ι.Ναό.
Κανόνας : Στην εκκλησιαστική υμνολογία, ονομάζεται το σύστημα τροπαρίων που περιέχει ωδές.
Καταβασίες: Οἱ Εἱρμοί τῶν μεγάλων ἑορτῶν ἀποτελοῦν τίς λεγόμενες Καταβασίες, ἐπειδή ψάλλονταν στό μέσον τοῦ ναοῦ, ὅπου κατέβαιναν οἱ ψάλτες ἀπό τά στασίδια τους.
Κατηχούμενα: Ευχές και δεήσεις μέσα στη Θεία Λειτουργία. Η Λειτουργία ταῶν Κατηχουμένων, όπως ονοπμάζεται το τμήμα αυτό της Θείας Λειτουργίας, α ποτελεί το δημόσιο μέρος της Θείας Λειτουργίας και συμβολίζει τη την ζωή του Κυρίου μεταξύ της ενσαρκώσεως και των παθών, όπως φαίνεται στους ψαλλόμενους ύμνους, τις ευχές και τις περικοπές της Αγίας Γραφής. Αποτελούνται από τα 'Αγια, μέσω των οποίων θα ανέβουν κατά την Λειτουργία των πιστών, στα 'Αγια των Αγίων, δηλαδή από την παρούσα ζωή, στην αιώνιο. Η ονομασία της Λειτουργίας των κατηχουμένων σήμερα ουσιαστικά εκλείπει, καθώς οι θύρες μετά την προσφώνηση του ιερέως δεν κλείνουν και επαφίεται στην θέληση του μη βαπτισμένου μέλους η παραμονή, αν και κάτι τέτοιο δεν επιτρέπεται.
Κοινωνικό: Ο ύμνος που ψάλλεται όταν κοινωνούν οι πιστοί.
Κοντάκιο: Κοντάκιο λέγεται συνήθως η απαρχή (το προοίμιο) Εκκλησιαστικών Ύμνων που εξ αυτού και μόνο ολόκληροι οι ύμνοι αυτοί χαρακτηρίζονται τελικά και ως κοντάκια. Αποτελεί δε ιδιαίτερο είδος της εκκλησιαστικής ποίησης που ιστορικά φέρεται να καλλιεργήθηκε περί τον 6ο 7ο αιώνα .Το όνομά του οφείλεται στο γεγονός ότι η χρήση του απέβλεπε ως «εισαγωγή» του θέματος του ύμνου που ακολουθούσε. Κάποιοι παράγουν (ετυμολογούν) το όνομα κοντάκιο από το περιορισμένο - σύντομο συνεπώς κοντό σε μήκος. Ενώ άλλοι δε, το όνομα κοντάκιο, το ετυμολογούν από το «κοντό» (= τράπεζα ψαλτηρίου) όπου οι ψάλτες άφηναν, ή συχνά ακουμπούσαν τα λειτουργικά κείμενα. Εξ αυτών ορθότερο φαίνεται μάλλον το πρώτο. Το κοντάκιο απαρτίζεται από μία και μόνο στροφή. Οι δε στροφές που ακολουθούν στο κυρίως ύμνο ονομάζονται «Οίκοι» που μπορεί να είναι απεριόριστοι σε αριθμό (δεν υπάρχει περιορισμός). Στο τέλος όμως του καθενός «οίκου» (δηλαδή κάθε στροφής) διακρίνουμε το « εφύμνιο » που μπορεί να είναι ένας, δύο ή τρεις στίχοι που επαναλαμβάνονται ακριβώς οι ίδιοι σε όλους τους οίκους, σε όλο τον ύμνο. Σε πολλούς δε ύμνους τα αρχικά γράμματα των Οίκων δημιουργούν κάθετα μια « ακροστιχίδα » που μπορεί να φανερώνει αλφάβητο, όνομα, ρητό ή και φράση. Παραδείγματα:
• Στην ακολουθία του Ακαθίστου Ύμνου , στους «Χαιρετισμούς» όπως λέει ο λαός το «Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε» ή το «Αλληλούια» είναι «εφύμνια».
• Το γνωστό «Τη υπερμάχω στρατηγώ...» είναι το κοντάκιο του Ακάθιστου Ύμνου και όχι αυτός καθ΄ αυτός ο Ακάθιστος που ακολουθεί του κοντακίου και του οποίου οι Οίκοι είναι 24, των οποίων η ακροστιχίδα παρουσιάζει το Ελληνικό αλφάβητο πχ 'Αγγελος πρωτοστάτης ...(Αρχή 1ου οίκου), Βλέπουσα η Αγία ...(αρχή 2ου οίκου), Γ νώσιν άγνωστον...(αρχή 3ου οίκου) κλπ.
• Η Ακροστιχίδα στον Ύμνο της Θείας Γέννησης παράγει τη φράση «Του ταπεινού Ρωμανού Ύμνος».
Οι ύμνοι κυρίως συγγράφονται έμμετρα, δηλαδή με τονικά μέτρα σε συνήθη βάση αυτή της ομοτονίας αλλά και της ισοσυλλαβίας των στίχων με πολλές όπως μπορεί να παρατηρήσει κάποιος παραχωρήσεις στην αποκαλυπτόμενη μελωδία. Η δε ομοιοκαταληξία που χρησιμοποιούταν συχνά αν και δεν ακολουθούσε αυστηρά αυτή της σύγχρονης «ρίμας» εντούτοις εμφανιζόταν πολλές φορές με απλή παρήχηση.
Παραδείγματα:
Εκ του Ακάθιστου Ύμνου πλείστα τα παραδείγματα όπως: η χαρά εκλάμψειη αρά εκλείψει, ανθρωπίνοις λογισμοίς - αγγέλων οφθαλμοίς, νεουργείται - βρεφουργείται, μύστις - πίστις κλπ.
Τέλος στους ύμνους παρατηρούνται δύο διαφορετικές μουσικές μελωδίες (σκοπούς) μία για το αρχικό το κοντάκιο και μία για όλους τους Οίκους του Ύμνου.
Σήμερα κοντάκιο στην λειτουργική χρήση λέγεται ενας ύμνος που λέγεται στον ορθρο και είναι κατάλοιπο (η πρώτη μόνο στροφή) των αρχαιων. Τέτοια σύγχρονα σύντομα κοντάκια υπαρχουν για καθε ημέρα του έτους. Χρησιμοποιούνται στον όρθρο, στγην λειτουργία και σε αλλες ακολουθίες. Οδηγίες για το ποια κοντακια ψάλλονται στις ακολουθίες ανάλογα με την περίοδο του έτους, βρίσκονται στο Τυπικό της Εκκλησίας.
• Όταν το κοντάκιο έχει μοναδική μουσική μελωδία ονομάζεται «ιδιόμελο».
• Δεν θα πρέπει να συγχέεται το κοντάκιο της Υμνολογίας με το κοντάκιο ή ειλητάριο της Λειτουργικής.
• Γενικά το κοντάκιο είναι λακωνικότερο του Τροπάριου με κύριο σκοπό το σύντομο ιστορικό εγκώμιο του εορταζομένου Αγίου ή της επετείου της ημέρας.(πχ Κοντάκιο Θεοφανείων )
• Μέγας ποιητής του εκκλησιαστικού αυτού είδους ποίησης υπήρξε ο Ρωμανός ο Μελωδός .
|
